 |
Αμπελάκι ~1930, οικογένεια Παπαναγιώτου. |
600 λέξεις για τον σχολιασμό μιας φωτογραφίας είναι αρκετές;
.
Βλέποντας τη φωτογραφία μού ήρθε στο μυαλό η σκηνή του τέλους στην σπονδυλωτή ταινία ‘Όνειρα’ του Κουροσάβα, η οποία καταλήγει σε μια κηδεία εύθυμη, όπου τα μοιρολόγια έχουν δώσει τη θέση τους στα γκονγκ κι επικρατεί χαρούμενη μουσική, χορός από τους ευδιάθετους συνοδοιπόρους του νεκρού. Όμως δε πρόκειται περί αυτού. Σε τούτη τη φωτογραφία δεν εκδηλώνεται συναίσθημα χαράς ούτε και λύπης. Προϋπάρχει το παγερό που τα καλύπτει..
Εδώ ο θάνατος μοιάζει με ένα γεγονός βιωμένο, ενταγμένο στη κουλτούρα της ζωής.
Δεν αποτελεί κατάρα, συμφορά ή μιαρή εξαίρεση. Γι’ αυτό ακριβώς ο θάνατος έπρεπε να φωτογραφηθεί κι όχι να απωθηθεί μέσα στο φαντασιακό των συγγενών της εκλιπούσας. Ο φωτογράφος συμβολοποιούσε τη στιγμή του περάσματος, ενώ ακόμα οι ζωντανοί συνυπάρχουνε με το νεκρό, αγγίζονται, φωτογραφίζονται. Στο σύνολο της η κατάσταση του πένθους εξανθρωπίζεται, προσαρμόζεται στην καθημερινότητα με την ευλάβεια που του πρέπει, γιατί ο πόνος περιέχει μέσα του την αντίληψη του μη αναστρέψιμου και τελικά βιώνεται ως μια πραγματική διαβατήρια τελετή. Το κρέμασμα της φωτογραφίας μέσα στο πατρικό σπίτι, ως μοτίβο συνυφασμένο με την καθημερινότητα, επιβεβαιώνει αυτή την εξοικείωση. Η διεργασία του πένθους έτσι γινόταν πιο ανώδυνη.
«Πρέπει να δοθεί στον θλιμμένο δυνατότητα να αντιμετωπίσει και να ξεδιαλύνει το πένθος του για να μπορέσει να βγει απ’ αυτό συναισθηματικά σώος. Οι συγγενείς εκείνων που χάθηκαν στην μάχη και που τα σώματά τους δεν βρέθηκαν ποτέ έχουν την μεγαλύτερη δυσκολία να θεραπευθούν από τη θλίψη, γιατί δεν είχαν κάποιον, στον οποίο να συγκεντρώσουν την προσοχή τους και να εκφράσουν τη θλίψη τους και πέφτουν εύκολα στον πειρασμό της αρνήσεως του γεγονότος του θανάτου».
Η σύνθεση της φωτογραφίας μάς αποκαλύπτει και κάτι ακόμη.
Ο νεκρός θρηνείται πρωτίστως από τους συγγενείς αλλά αποτελεί απώλεια για όλους τους συγχωριανούς. Τα επίσημα ρούχα των συγγενών, η παραδοσιακή ενδυμασία της νεκρής καθώς και τα πολύτιμα κτερίσματά της το αποκαλύπτουν:
- η μεταξένια μπόλια απ’ το Σουφλί,
- το χρυσοκέντητο ζιπούνι (ραμμένο από τα χέρια της περίφημης κεντήστρας Δέσποινας από την Κωνσταντινούπολη, απ’ την οποία προμηθεύονταν οι Αμπελακιώτες καραβοκύρηδες τα κομμάτια της στολής για τις αρραβωνιαστικές τους),
- τα μελίπηκτα κεριά, απαραίτητα στοιχεία για την ορατότητα μέσα στο έρεβος του κάτω κόσμου,
- το περίφημο δαχτυλίδι-κειμήλιο στο δεξί χέρι όχι τυχαία. Κατά τη λαϊκή αντίληψη η δεξιά θέση ήταν φορέας του καλού ενώ αντίθετα η αριστερόστροφη κίνηση δήλωνε υποταγή στο διάβολο και στο κακό, γι’ αυτό και η συγγενείς της φόρεσαν το δαχτυλίδι στο καλοδεχούμενο από τη κρίση του θεού χέρι.
Να λοιπόν γιατί το πένθος αντικατοπτρίζει τα ήθη ενός ολόκληρου χωριού με συνεκτικούς δεσμούς και ηθικούς κώδικες. Το εθιμοτυπικό του δεσίματος χεριών και ποδιών της νεκρής δεν απουσιάζει κι από δω με μια προσεκτική ματιά της φωτογραφίας. Υπήρχε η πίστη του βρυκολακιάσματος, η γνωστή σήμερα νεκροφάνεια. Βλέπουμε λοιπόν πως όλη η διαδικασία μέχρι τη ταφή ήταν σύμφωνη με τις τυπολατρίες και τις δεισιδαιμονίες της κοινότητας. Άλλωστε η απώλεια αποτελεί την εγγύηση της συνέχειας της κοινωνικής αλυσίδας. Ο θάνατος επιφέρει το επέκεινα.
Και τελικά, η τιμή του πένθους είναι ουσιαστικά η ευχαριστία του θρηνωδού προς το θανόντα, Η αναγνώριση της προσφοράς εντός της γονεϊκής κλίμακας. Όλος ο σεβασμός σφραγίζεται στα καρφωμένα βλέμματα επάνω στη νεκρή. Όλοι τους είναι υποχρεωμένοι να σκύψουν ταπεινά το κεφάλι για να την τιμήσουν ή και να την εγκωμιάσουν μέσα από τη φωτογραφία. Σε αυτήν οφείλουνε την ύπαρξή τους και όλοι τους είναι περήφανοι. Να γιατί στέκουν προσοχή μπροστά της. Αυτοί που πενθούν, πάντα όρθιοι μπορούν να σταθούν στα πόδια τους χάρη σε σένα που βρίσκεσαι ξαπλωμένη. Ο διαχωρισμός εύγλωττος. Η διαφορετική στάση υποδηλώνει την αντίθεση ζωής και θανάτου. Είναι θέμα κίνησης και ακινησίας.
Όλοι οι όρθιοι περικυκλώνουν τη νεκρή, ξορκίζουνε το απευκταίο σε ενότητα: δεν υπάρχει τελετή χωρίς το κύκλο.
Σταμάτης Σύρακας
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου